Mục đích giáo dục là gì?
Đó là câu hỏi được đặt ra khi Thống đốc bang Wisconsin, Scott Walker cố gắng thay đổi một cách lặng lẽ sứ mệnh đã tồn tại hàng thế kỷ của hệ thống các trường Đại học Wisconsin, bằng cách đề nghị loại bỏ kim chỉ nam trong mục tiêu giáo dục như “tìm kiếm chân lý” hay “cải thiện địa vị của con người”, và thay thế chúng bằng “đáp ứng nhu cầu về lực lượng lao động của bang”.
Ông Walker đã bị phản đối kịch liệt khi vấn đề này trở nên công khai, và thậm chí đã có những lời chỉ trích mạnh mẽ từ phía các nhà khoa học. So sánh với Việt Nam, chúng ta cũng có mục tiêu giáo dục tương tự như luận điểm bị phản đối của Walker.
Vậy chúng ta phải nhìn nhận ra sao?
Chỉ tập trung vào việc đào tạo nhân tài là sự thụt lùi của một nền giáo dục
Cuộc tranh luận về mục đích giáo dục dường như không bao giờ kết thúc. Theo ông Arthur H. Camins, giám đốc Trung tâm Sáng kiến Kỹ thuật và Khoa học Giáo dục tại Viện Công nghệ Stevens, trong 50 năm qua, những cạnh tranh đáng lo ngại với Liên Xô, Nhật Bản và Trung Quốc về sự thống trị kinh tế, quân sự và chính trị toàn cầu đã khiến Mỹ phải tập trung hơn vào việc phát triển nguồn nhân lực có hiệu quả.
Nhưng những nỗ lực của Thống đốc Scott Walker nhằm thay đổi tuyên bố sứ mệnh của các trường đại học ở Wisconsin để tập trung duy nhất vào phát triển nguồn nhân lực là sự tụt lùi của nền giáo dục.
Ông Arthur cho rằng, giáo dục cần chuẩn bị cho những người trẻ tuổi về cuộc sống, công việc và làm sao để trở thành công dân tốt.
Đồng thời kiến thức về môi trường tự nhiên và cách mọi người sống trong thế giới là điều quan trọng không kém.
Ông Arthur chia sẻ, tư duy phản biện, sáng tạo, kỹ năng giao tiếp và ý thức trách nhiệm xã hội đều ảnh hưởng đến thành công trong cuộc sống, công việc của mỗi người.
Ví dụ, những mối quan hệ cá nhân không hạnh phúc thường lan truyền sang môi trường làm việc, trong khi nơi làm việc căng thẳng hoặc thất nghiệp ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống gia đình.
Con người nếu không biết cách xử lý trước những lựa chọn căng thẳng thì sẽ ảnh hưởng tới cuộc sống của cả những người khác, đến hiệu quả, năng suất của một cộng đồng.
Quan điểm đa mục đích này có ý nghĩa rất thiết thực cho chính sách giáo dục.
giáo dục cần chuẩn bị cho những người trẻ tuổi về cuộc sống, công việc và làm sao để trở thành công dân tốt. ( Ảnh: eva.vn )
Để có thể tìm ra cách thức giáo dục tốt nhất thì trước hết phải làm rõ được mục đích của giáo dục là gì? Khi một trang web chuyên dành cho các bậc phụ huynh ở Mỹ khảo sát người đọc xem họ hiểu thế nào về mục đích của giáo dục, đã có nhiều ý kiến được trao đổi, và sau đây là một số quan điểm tiêu biểu.
“Giáo dục thực sự nhằm giúp người học có thể tự học …”, nhà ngôn ngữ học nổi tiếng, triết gia, nhà sử học và nhà khoa học, Noam Chomsky cho biết.
Ilina Das Ewen tại North Carolina cũng cho rằng:
“Dạy trẻ những suy nghĩ sáng tạo và phân tích, để khơi gợi trí tò mò, óc tưởng tượng, và từ đó hình thành tình yêu đối với việc học suốt đời. Tôi thấy giáo dục là một cuộc hành trình suốt đời”.
Kathie Green tại Indiana cho biết:
“Mục đích của việc giáo dục là dạy những điều cơ bản để mọi người đều có cơ hội sống một cuộc đời, nhưng hơn thế nữa để tạo ra ‘những ngọn lửa’ – sự tò mò, sự sáng tạo, sự tự tin, và sự hiểu biết giúp con người phát triển vượt ra ngoài những gì họ tin tưởng là họ có thể làm được”.
Myrdin Thompson ở Kentucky cho rằng:
“Mỗi người trong chúng ta đều có vai trò giúp đỡ lớp trẻ phát triển và hiện thực hóa được tiềm năng của họ với lòng trắc ẩn và biết quan tâm người khác. Giáo dục là nền tảng của việc tạo ra một cộng đồng sống động, bền vững. Bằng cách cung cấp một nền tảng vững chắc, chúng ta có thể giúp con em mình đạt được ước mơ của mình”.
Dalinda Alcantar ở Texas chia sẻ rằng:
“Tôi nghĩ điều đó rất đơn giản, mục đích của giáo dục là phát triển trẻ em thành những công dân có khả năng sử dụng kiến thức, tài năng và kỹ năng học để hoàn thiện bản thân và giúp đỡ người khác trong khi thúc đẩy con người tiến lên phía trước trong sự bình đẳng, công bằng và hòa hợp”.
Nhìn lại mục đích của nền giáo dục nước ta hiện nay
Nghị quyết Đại hội 7 có nêu: “Mục tiêu giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, hình thành đội ngũ lao động có tri thức và có tay nghề, có năng lực thực hành, tự chủ, năng động và sáng tạo, có đạo đức cách mạng, tinh thần yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội”.
Nền giáo dục của chúng ta hiện nay đang biến phương tiện thành mục đích. ( Ảnh: nld.com.vn )
So với mục tiêu mà thống đốc Scott Walker định thay đổi cho hệ thống giáo dục bậc cao của bang Wisconsin thì mục tiêu này có điểm tương đồng. Việc đào tạo ra nhân tài không có gì là sai, chuẩn bị cho học sinh những kỹ năng để phát triển được hết khả năng của mình. Nhưng đây không phải mục đích cuối cùng mà chỉ là phương tiện để hoàn thành mục tiêu cuộc đời.
Thế nên có thể nói, nền giáo dục của chúng ta hiện nay đang biến phương tiện thành mục đích.
Cái thiếu ở đây là việc theo đuổi mục tiêu ý nghĩa cũng như ước mơ của đời người.
Sống một đời chỉ là công cụ cho người khác, hoặc của chính mình, còn mục đích thì không biết là gì.
Nền giáo dục chịu trách nhiệm với ai?
Không phải với quốc gia, cũng không phải đối với xã hội, mà là đối với bản thân người tiếp nhận giáo dục. Vì thế, giáo dục không phải dạy vì tổ quốc, mà dạy vì con người.
Dạy cái gì?
Đương nhiên cần dạy mưu sinh như thế nào, thành thạo một nghề.
Nhưng quan trọng hơn là làm sao mỗi người có được năng lực tự nhận thức mình và thế giới, từ đó có khả năng lựa chọn sống cuộc đời có ý nghĩa. Bản thân họ có thể thông qua giáo dục mà mình tiếp nhận được để thực hiện ước mơ của mình, đồng thời đóng góp lợi ích cho xã hội, khiến tổng hạnh phúc của xã hội đạt mức cao nhất có thể.
Đây mới là cái gốc cơ bản của giáo dục.
Giáo dục là cho từng con người, hướng đến từng người, đó chính là cá nhân chịu tiếp nhận giáo dục. Vì thế giáo dục là vì bản thân người chịu giáo dục. Cuộc đời mỗi con người quan trọng nhất là gì? Đó là được sống vui, sống khỏe, sống có ý nghĩa, không phải sống cuộc sống áp lực, theo ý người khác.
Đây mới là mục đích sau cùng của giáo dục.
Mỗi người không những cần có tài để tự mưu sinh, mà quan trọng hơn là có mái ấm gia đình tốt đẹp, có bạn thân, có thể hoạt động mang tính sáng tạo, có thể không ngừng theo đuổi đam mê tìm tòi, có năng lực yêu chuộng những gì tốt đẹp, đặc biệt là năng lực nhận biết chân, thiện, mỹ.
Làm sao không nhìn cái giả thành cái thật, nhìn cái ác thành cái thiện, nhìn cái xấu thành cái đẹp. Những điều này vượt quá phạm vi vấn đề nhân tài.
Cuộc đời mỗi con người quan trọng nhất là được sống vui, sống khỏe, sống có ý nghĩa, không phải sống cuộc sống áp lực, theo ý người khác.( Ảnh: tuoitre.vn )
Nền giáo dục của chúng ta về phương diện này hiện hầu như chưa đạt tới được. Học trò suốt ngày bận giải đề, học thuộc lòng, ghi nhớ các dạng bài để thi, nhưng rất thiếu năng lực nhận biết những chuyện thị phi cơ bản nhất. Ví như khi đọc một tờ báo mạng đăng tin giật gân về cuộc sống cá nhân của người nổi tiếng nào đó thì ngay lập tức vào bình luận một cách thiếu trách nhiệm, thậm chí rất gay gắt và thiếu lòng trắc ẩn.
Nên giáo dục những gì?
Học sinh hay sinh viên khi tốt nghiệp cần biết dùng chuẩn mực chân thiện mỹ hay các bài học lịch sử từ văn hóa cổ truyền của dân tộc để đánh giá một câu nói hay một chính sách, một phong trào là tốt hay xấu, chứ không phải áp đặt kiểu như sách giáo khoa nói người này tốt thì là tốt, hay thầy cô nói người này, điều này là đúng thì chắc chắn là đúng.
Giáo dục là đào tạo hướng đến từng người, nhưng chương trình giáo dục lại biến người tiếp nhận giáo dục thành công cụ của người khác, chứ không phải vì cuộc đời của họ.
Nền giáo dục nhào nặn ra những thế hệ không có năng lực tự phân biệt đúng sai, tốt xấu. Không biết dùng những chuẩn mực đạo đức của người xưa để soi rọi vào các sự việc ngày nay, mà lại hoàn toàn phó thác điều đó vào sách giáo khoa và thầy cô.
Theo đuổi mục tiêu cuộc đời của mình, tuyệt nhiên không phải là vô tâm với mục tiêu cuộc đời của người khác. Vì mỗi cá nhân để có thể có cuộc đời tốt đẹp không chỉ phụ thuộc vào bản thân người đó mà còn cần sự hỗ trợ từ xung quanh. Mỗi người cần “vẻ đẹp làm người”, không nên gây trở ngại người khác theo đuổi cuộc đời tốt đẹp. Vì thế, mục đích của cuộc đời là “mỗi người thụ hưởng cuộc sống và giúp đỡ người khác thụ hưởng cuộc sống”. Đồng thời, đây cũng phải là mục đích của giáo dục. Như vậy, mục đích của giáo dục cần từ “nhân tài” vươn tới “nhân sinh”.
“Nhân tài luận” không phải sai mà là quá thiên về chủ nghĩa công lợi. Chủ nghĩa công lợi hợp lý cũng không có gì sai trái. Mỗi người cần có tiền để mưu sinh. Vì thế, giáo dục thi cử có tính hợp lý của nó. Vấn đề là nếu biến chủ nghĩa công lợi thành mục đích, mục tiêu cuối cùng, thì mục tiêu giáo dục đó là không đúng.
So sánh giáo dục Việt Nam và giáo dục tại các quốc gia phát triển có thể thấy rõ sự khác biệt chính là ở điểm này.
Ở Việt Nam, từ nhỏ khi đi học đã xem học đọc, viết, tính toán làm mục đích, để tương lai có thể học lên trung học; mục đích học giỏi thời trung học là để lên đại học; mục đích của học giỏi đại học là để tìm được công việc tốt; tìm công việc tốt đồng nghĩa với kiếm được thật nhiều tiền. Cuối cùng cũng chỉ là một chữ “tiền”.
Ở các nước phát triển, học sinh tiểu học không xem việc học đọc, học viết, học tính toán làm mục đích, mà quan trọng nhất là học cách xử lý quan hệ giữa người với người, đó là phải biết thiện với người, lễ độ với người, phải biết tôn trọng trật tự công cộng, có lòng hiếu kỳ với tri thức. Đến khi học trung học mới chú trọng dần đọc, viết, tính toán.
Đến đại học thì chú trọng tư duy độc lập và sáng tạo.
Theo đuổi mục tiêu cuộc đời của mình, tuyệt nhiên không phải là vô tâm với mục tiêu cuộc đời của người khác. ( Ảnh: tkbooks.vn )
Với văn hóa giáo dục như thế, con người được tạo ra không phải thành công cụ của người khác, cũng không phải công cụ của chính mình, đó là con người quan tâm đến đặt câu hỏi với các sự vật hiện tượng. Nhờ vậy họ không dễ dàng bị nhầm lẫn giữa tốt và xấu, có năng lực nhận diện Chân, Thiện, Mỹ. Xã hội như thế khiến con người phát triển cá tính, có lập trường, không rối loạn, không manh động, vì thế xã hội có trật tự.
Ngược lại, hãy xem phương hướng phát triển giáo dục bậc cao của nước ta, dường như càng ngày càng đi theo hướng chủ nghĩa công lợi. Việc thiết kế hệ thống càng ngày càng chú trọng mặt kỹ thuật, phương hướng bị lệch lạc.
Việc phân môn ngày càng hẹp, theo hướng chuyên môn hóa, công tác dạy luận lý thông thường ngày càng bị xem nhẹ. Tốt nghiệp đại học xong mà vẫn kém hiểu biết về đạo lý.
Việc phân công chuyên môn theo hướng quá hẹp khiến con đường đi của cuộc đời cũng nhỏ hẹp.
Không hiểu lý lẽ, không hiểu làm người là thế nào, làm người có thể sống chung vui vẻ với người khác cũng như với bản thân mình.
Ở lớp học không học về Chân, Thiện, Mỹ, không được khích lệ lòng hiếu kỳ, đa số sinh viên không biết đặt câu hỏi với giảng viên. Mục đích của việc học là chỉ cần làm sao tìm được công việc tốt là được.
Sự cạnh tranh giữa các nhà trường cũng đo bằng chỉ tiêu tốt nghiệp và công việc làm của sinh viên sau khi ra trường.
Đẩy “nhân tài luận” theo hướng cực đoan. Sinh viên như thế khi bước vào xã hội cũng chỉ lấy danh lợi làm mục tiêu. Mọi thứ khác đều chịu sự chi phối của danh lợi.
Mọi thứ đều có thể có được thông qua mua bán. Để thăng quan tiến chức cũng có thể dùng tiền mà mua thông qua quà cáp hối lộ, lấy lòng cấp trên. Nguyên nhân việc này có nhiều, nhưng sự mất phương hướng trong giáo dục là nguyên nhân vô cùng quan trọng. Mọi người thường nói, giáo dục là tương lai của quốc gia, điều này rất chính xác.
Đưa học sinh đi theo hướng nào, quốc gia sẽ đi theo hướng đó. Vậy nên với định hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, hy vọng rằng chúng ta sẽ có một mục tiêu cụ thể hơn, gần gũi và có ý nghĩa hơn trong việc giáo dục thế hệ trẻ.
Mộc Dương – Thu Hiền-DKN
© 2024 | Thời báo ĐỨC
